Makale
Makale
Kitâbü’l-fihrist, İrşâdü’l-kāsıd, Miftâhu’s-saâde ve Tertîbü’l- ‘ulûm Adlı Bibliyografik Eserlerde Tasavvuf İlminin Nasıl Yer Aldığına Dair Bir İnceleme
A Study on the Inclusion of Sufism in the Bibliographical Works Kitāb al-Fihrist, Irshād al-qāṣid, Miftāḥ al-sa‘ādah, and Tartīb al-‘ulūm
Sümeyye Arpacı
Yıl 2025, Sayı 1, Sayfalar:3-19
The classification of sciences, which began with the translation of pre-Islamic philosophical works, was also carried out by Islamic scholars. The classification of sciences was an attempt to determine the boundaries and areas of interest of the branches of sciences and to present them through the lens of a certain theory. While some of them were classified as sciences acquired only through reason (‘aql), others were defined as transmitted or revealed knowledge (waḥy) to be the font of all truths. While these scientific classifications defined the boundaries of the sciences, they also revealed the relationship between them. Thus, bibliographical works are important in terms of revealing the literal output of the heritage of Islamic culture and civilisation and shed light on our cultural history. The subject of this study is a brief overview and evaluation of the Sufi elements, Sufi personalities and situating Sufism as a science among the classifications of sciences. As it is not practically possible to evaluate all the extant bibliographic works hitherto written, this study focuses on four different books, written in chronological order below: Kitāb al-Fihrist of Ibn al-Nadīm, Irshād al-qāṣid of Ibn al-Akfānī, Miftāḥ al-sa‘ādah of Taşköprizâde, and Tartīb al-‘ulūm of Saçaklızâde.
İslam öncesine ait felsefe eserlerinin tercümesiyle başlayan ilimler tasnifi, İslâm âlimleri tarafından da yapılmaya başlanmış ve devam ettirilmiştir. Bu tasnif ile ele alınan, incelenen ilim dallarının sınırları ve ilgi alanları belirlenmeye çalışılmış ve belirli bir teori çerçevesinde okuyucuya sunulmuştur. Bunlardan bazıları salt akıl melekesiyle ulaşılan ilimler iken bazıları da vahyi bilginin en üst hakikat kabul edilmesiyle sınıflandırılan ilimler olmuştur. Böylelikle bu ilmî tasnifler ile ilimlerin hudutları belirlenirken bu ilimlerin kendi aralarındaki ilişkiler de ortaya konulmuştur. İslâm kültür ve medeniyetine ait mirasın literal dökümünü yapması bakımından bibliyografik eserler önem arz etmekte ve kültürel tarihimize ışık tutmaktadır. Çalışmada üzerinde durulan konu, ilim tasnifleri arasında yer bulan tasavvuf disiplini çerçevesinde ilgili eserlerin tasavvufî öğelere, tasavvufî şahsiyetlere ve bir ilim olarak bu tasnifler arasında tasavvufun nasıl konumlandırıldığına dair özet niteliğinde bir bakış ve değerlendirmedir. Makalenin sınırlılığı bakımından günümüze kadar yazılmış bütün bibliyografik eserleri değerlendirmek mümkün olmadığından, incelemeye tâbî tutulan eserler, kronolojik sıralamaya göre İbnü’n-Nedîm’in el-Fihrist, İbnü’l-Ekfânî’nin İrşâdü’l-kāsıd, Taşköprizâde’nin Miftâhu’s-saâde ve Saçaklızâde’nin Tertîbü’l-‘ulûm adlı eserleri ile sınırlandırılmıştır.