Makale

Makale

Sufism, Attention and Digital Colonization

Tasavvuf, Dikkat ve Dijital Sömürgecilik

Waddick Doyle
Yıl 2023, Sayı 1, Sayfalar:11-25

The contemporary world is being transformed by digitization with social life, politics and economics all in
a process of flux. In this article we examine three key concepts, namely attention, the commons and digital
colonialism. Attention economics argues that we have far too much information, but not enough attention.
The received wisdom goes that attention has become a commodity in extremely short supply compared to
the huge quantity of information available. However, the notion of digital commons allows us to imagine
attention as a shared resource to be available to all, just as water or air that must be. The notion of digital
colonialism allows us to imagine data and attention as resources which huge companies are extracting
from human consciousness just as oil and coal are extracted from the earth. Attention is harvested and data
extracted from humankind’s activities on digital media to generate profits for giant tech companies such as
Meta and Google. However, the deeply rooted ‘mind and body cultivation’ practices of traditional cultures
provide another perspective on attention which may not be in such short supply. Indeed, these suggest
a different model of attention based on abundance and not scarcity. Foucault refers to such practices as
‘technologies of the self’. This article suggests that Sufi theory and practice can provide creative solutions
to the over-solicitation of our minds by the global digital media platforms. The Sufi practice of tawajjuh
(turning towards the eternal often through the intermediary form of a guide) allows us to consider the
art of orientating attention spiritually as a technology beneficial to the self and others. Furthermore, Sufi
practices, while active in knowledge production, are also underpinned by a theory of knowledge, ma‘rifa.
An object of knowledge for the social sciences, they are very much active in the production of knowledge.
From a normative point of view, the development of a dialogue between Sufism and the social sciences may
allow us to imagine the generative abundance rather than an inevitable scarcity of attention.
Keywords: Sufism, attention, data colonialism, commons, epistemology, technologies of the self.

Günümüz dünyası dijitalleşme yoluyla dönüşüyor. Sosyal yaşam, siyaset ve ekonomi devamlı bir akışkanlık
içinde. Biz de bu çalışmada konuyla ilgili üç anahtar kavramı incelemeye çalışacağız: Dikkat, müşterekler
ve dijital sömürgecilik. Dikkat ekonomisi, etrafımızda çok fazla sayıda bilgi olduğunu, ancak bunun aksine
bir meta haline gelen ve kendisine oldukça nadir rastlanan dikkatin yetersiz kaldığı tezini savunur. Bir
diğer deyişle, mevcut devasa bilgi miktarı ile dikkat oranı arasında bir uyuşmazlık vardır. Dijital müşterekler,
dikkati, hava veya su gibi insanların ortak paylaşması gereken bir kaynak olarak tasavvur etmemize
imkan verir. Dijital sömürgecilik, tıpkı petrol ve kömürün toprak altından çıkartılarak insanlığın hizmetine
sunulması gibi, büyük miktarda verinin ve dikkatin büyük şirketler tarafından insan bilincinden çıkartılan
kaynaklar olduğunu düşünmemizi sağlar. Artık Meta ve Google gibi dev teknoloji şirketlerinin kârları
için dikkat odakları toplanıp içlerinden gerekli veriler çıkarılmakta. Bu anlamda tasavvuf teori ve pratiği,
konuyla ilgili sorunlara yaratıcı çözümler ve farklı bakış açıları getirebilir. Sufilerin “dikkati yönetme”ye
ilişkin uygulamaları bize farklı bir bakış açısı sağlar. Foucault’nun “benlik teknolojileri” olarak adlandırdığı
şey ile dikkati, mânevî olarak yönlendirme sanatı olan tasavvuftaki teveccüh uygulaması arasında bir ilişki
kurmamıza zemin hazırlar. Sufi pratikleri, bilgi üretmede etkin bir rol oynar; bu anlamda tasavvuf marifet
denilen bir bilgi teorisine de sahiptir. Bu pratikler, antropoloji gibi sosyal bilim dalları için sadece birer
bilgi nesnesi değil, aynı zamanda bilgi üretiminde de aktif rol oynayan pratiklerdir. Tasavvuf ve sosyal
bilimler arasında bu anlamda kurulacak bir diyalog bize, dikkat kıtlığı yerine bolluğu imkanını sunabilir.
Anahtar Kelimeler: Tasavvuf, dikkat, dijital sömürgecilik, müşterekler, benlik teknolojileri.