Article

Makale

Ahmedü Bamba ve Selefleri: Bamba’nın Tasavvufî Yazılarının Fikrî İzlerini Sürmek

Aḥmadu Bamba and the Preceding Sufi Heritage: Tracing the Intellectual Sources of Bamba’s Sufi Writings

Khadim Cheikhouna Mbacke
Year 2025, Issue 1, Pages:69-100

DOI : -

This study examines the intellectual formation of Aḥmadu Bamba Mbacke (d. 1927), founder of the al-Murīdiyya Sufi order in Senegal, whose teachings have significantly shaped West African Islamic thought and practice. While the socio-political influence of al-Murīdiyya has been widely acknowledged, the intellectual foundations of Bamba’s Sufi thought remain insufficiently explored. This research hypothesizes that Bamba’s thought was profoundly shaped by classical Sufi figures such as Abū Ḥāmid al-Ghazzālī (d. 505/1111), ʿAbdu-l-Wahhāb ash-Shaʿrānī (d. 973/1565), Aḥmad Zarrūq (d. 899/1493), Ibn ʿAtāʾ Allah as-Sakandarī (d. 709/1309), as well as Mauritanian scholars including Sīdī Mukhtār al-Kuntiyyu (d. 1226/1811) and Muḥammad ibn al-Mukhtār ad-Daymānī (d. 1166/1753). Notably, Bamba distanced himself from speculative and philosophical Sufism, instead emphasizing a practical, ethically grounded Sufism centered on spiritual discipline, moral reform, and communal service. Through textual analysis and historical contextualization, this study investigates how these intellectual and spiritual currents informed Bamba’s synthesis of Sufi pedagogy and reform, contributing to a localized yet universal model of Islamic spirituality.

Bu çalışma, Senegal’de Mürîdiyye tarikatini kuran ve öğretileriyle Batı Afrika İslam düşünce ve pratiğini derinden etkileyen Ahmedü Bamba Mbacke’nin (ö. 1927) fikir dünyasının teşekkülünü incelemektedir. Mürîdiyye’nin sosyo-politik etkisi yaygın olarak kabul edilmekle birlikte, Bamba’nın tasavvuf anlayışının entelektüel arka planı yeterince araştırılmamıştır. Bu araştırma, Bamba’nın düşüncesinin Ebû Hâmid el-Gazzâlî (ö. 505/1111), Abdu’l-Vahhâb eş-Şa‘rânî (ö. 973/1565), Ahmed Zerrûk (ö. 899/1493), İbn Atâullah el-İskenderî (ö. 709/1309) gibi büyük sufilerin yanı sıra, Muhtâr b. Ahmed Küntî (ö. 1226/1811) ve Muhtâr ed-Deymânî (ö. 1166/1753) gibi Moritanya kökenli âlimlerin etkisiyle şekillendiği hipotezine dayanmaktadır. Bamba, hususen spekülatif ve felsefi tasavvuftan uzak durarak, mânevî disiplin, ahlâkî ıslah ve toplumsal hizmet merkezli pratik ve etik temelli bir tasavvufu ön plana çıkarmıştır. Bu çalışma, metin analizi ve tarihsel bağlamlandırma yoluyla, söz konusu entelektüel ve mânevî akımların Bamba’nın tasavvufî eğitim ve ıslah anlayışına nasıl yön verdiğini incelemekte ve kökleri yerel ancak nitelikleri evrensel olan bir İslâmî
mâneviyat modeline katkılarını ortaya koymaktadır.